Từ nhỏ tới lớn, ắt hẳn ai trong chúng ta cũng từng nghe lời khuyên: “Cần phải tiết kiệm tiền!” từ cha mẹ, thầy cô, họ hàng, anh chị em thân thiết.

Tuy nhiên, lời khuyên này thường đi kèm với những lời giải thích và hướng dẫn cách làm rất chung chung như:

– “Tiết kiệm tiền để sau này đỡ khổ”,

– “Bỏ tiền vào con lợn tiết kiệm bao giờ nó “béo” thì đập ra”

– “Cứ để ra một khoản ở đấy biết đâu sau này lại cần”…

Ít ai có cơ hội được nghe chỉ bảo tận tình hay tự dành ra thời gian ra suy nghĩ nghiêm túc lý do TẠI SAO mình cần tiết kiệm tiền. Tất nhiên, tiết kiệm thì vẫn hơn là không tiết kiệm (được đồng nào hay đồng ấy, đúng không?). Nhưng thiếu đi một lý do, một mục đích cụ thể thì rất khó để có thể tiết kiệm được triệt để, liên tục, và có hiệu quả trong một thời gian dài. Đây cũng chính là lý do phần lớn chúng ta dù lớn lên với lời khuyên tiết kiệm nhưng không duy trì được thói quen này khi trưởng thành.

Ngoài ra, vì mỗi mục đích tiết kiệm tiền gắn với những phương pháp riêng để không những giữ lại được đồng tiền mà có thể làm đồng tiền sinh sôi nảy nở thêm. Do vậy, nếu không bắt đầu với một mục đích cụ thể, ta không thể nào đặt từng đồng tiền tiết kiệm vào đúng giá trị nó xứng đáng.

Trong bài viết này, tôi sẽ giới thiệu 7 mục đích tiết kiệm tiền thường gặp và các phương pháp tiết kiệm hợp lý cho từng mục đích:

1. Tiết kiệm tiền cho trường hợp khẩn cấp

Tiền cho trường hợp khẩn cấp (Emergency Fund) là khoản tiền mà ai cũng cần phải có, ước tính bằng 3-6 tháng chi phí tiêu dùng thiết yếu (ví dụ: tiền nhà, tiền điện nước, tiền ăn uống, tiền xăng xe…). Tùy vào chi phí cá nhân hoặc gia đình của bạn, mỗi người sẽ tự định mức được khoản tiền khẩn cấp này nên là bao nhiêu.

Đúng như tên gọi của nó, khoản tiền này rất cần để ra một chỗ riêng, không đụng đến, trừ khi gặp trường hợp thực sự khẩn cấp.

Như thế nào thì được coi là “khẩn cấp”?

Những trường hợp không-thể-đoán-trước-được như mất việc, tai nạn, nằm viện, hỏng xe, biến cố gia đình đột ngột … được coi là khẩn cấp. Trong những tình huống đột ngột và căng thẳng như vậy, khoản tiền tiết kiệm này như một cái lưới giang ra đỡ ta khỏi ngã và “mua” cho ta thêm thời gian lấy lại thăng bằng. Khi mọi việc đã đi vào quỹ đạo ổn định trở lại, lập tức tiết kiệm để làm đầy trở lại khoản tiền khẩn cấp này.

Phương pháp tiết kiệm

Về cơ bản, phương pháp tiết kiệm tiền cho trường hợp khẩn cấp khá đơn giản. Bạn chỉ cần trích ra một phần thu nhập (bao nhiêu phần trăm tùy vào thời gian bạn muốn để có đủ số tiền khẩn cấp, mỗi tháng để ra được càng nhiều thì quỹ sẽ đầy lên trong thời gian càng ngắn) để vào tài khoản tiết kiệm. Tài khoản tiết kiệm này nên dễ lấy (có thể là tiền mặt, tiền trong ngân hàng dưới tên mình) để khi gặp khó khăn ta có thể rút ngay ra dùng. Tuy nhiên, cũng không nên dễ lấy tới mức mà bất cứ khi nào hứng lên muốn mua một cái gì đó không định trước là ta lại tặc lưỡi rút tiền ra. Vì vậy, bạn có thể cân nhắc cất riêng ra một chỗ không đụng tới hoặc chuyển khoản hẳn sang ngân hàng khác ngân hàng mình hay rút tiền tiêu. Khoản tiền này không nên để đầu tư sinh lời hay gửi ở đâu khó lấy vì khi gặp hoàn cảnh khẩn cấp, bạn cần phải rút được tiền ra nhanh nhất có thể mà không phải chịu thêm hậu quả nào về kinh tế.

2. Tiết kiệm tiền để trả nợ

Nếu bạn hiện không có một khoản nợ nào trong tay, bạn thực sự may mắn! Rất nhiều người trẻ ra đời được bố mẹ lo cho tiền học, tiền ăn, tiền mua nhà, tiền mua xe, tiền lập nghiệp… mà không biết được rằng để có được những nền tảng cơ bản đó, những người thiếu may mắn hơn đã phải chật vật xoay xở từng đồng tiền vay nợ như thế nào. Nếu bạn không phải trả nợ, hãy biết ơn những gì mình đang có và những ai đã cho bạn cuộc sống không nợ nần (debt-free) ngày hôm nay, và hãy cố gắng hết sức đừng bao giờ vướng vào nợ nần. Nếu bạn đang đối mặt với khoản nợ nào đó, đừng sợ! Hãy bắt đầu đối mặt trực diện với nợ nần và lập kế hoạch giải quyết chúng một cách triệt để ngay từ hôm nay.

Hầu hết những tài liệu về tài chính cá nhân đều khẳng định rằng tiết kiệm tiền để trả nợ là một trong những điều khó nhất! Nó khó không hẳn vì quá trình trả nợ phức tạp mà bởi vì để trả được dứt nợ, người tiết kiệm phải có cam kết lâu dài, chấp nhận hy sinh những thú vui tạm thời để sau này, khi đã trả xong nợ, có thể làm được nhiều hơn nữa. Như vậy, tiết kiệm tiền để trả nợ không chỉ là một cuộc đấu trí về con số, mà còn là cuộc đấu tranh về tâm lý, hành vi, kỷ luật cá nhân hết sức quyết liệt. Có rất nhiều sách, báo, các kênh thông tin trên mạng… chỉ dành viết riêng về trả nợ nên bài viết này sẽ không đi sâu về vấn đề này. Tuy nhiên, về cơ bản, có 2 phương pháp để trả nợ:

Trả nợ từ khoản nhỏ nhất tới lớn nhất, không kể mức lãi (“Debt Snowball”): Phương pháp này mặc dù về mặt tính toán mà nói chưa chắc đã hiệu quả (vì khoản nợ nhỏ, ít lo ngại nhất lại có thể được trả trước còn khoản nợ lớn, nặng lãi lại trả sau). Nhưng nó đã được chứng minh qua rất nhiều nghiên cứu là hiệu quả về mặt hành vi và tâm lý của người đang tích cực trả nợ. Như đã viết, việc trả nợ khó bởi vì ta phải kiên trì, thiết quân luật với bản thân, và chấp nhận hy sinh những thú vui trước mắt. Bởi vậy, nếu trả khoản nợ lớn trước, ta dễ cảm thấy “ngợp” và mệt mỏi vì mãi mà không dứt được một khoản, từ đó nảy ra tâm trạng buông bỏ, chán chường, không muốn tiếp tục trả nợ nữa. Việc trả các khoản nợ từ nhỏ đến lớn giúp ta củng cố niềm tin, mỗi khi trả được một khoản nhỏ là cảm thấy mình đã thắng được một mặt trận và có thêm động lực để tiếp tục những mặt trận tiếp theo. Nếu bạn cảm thấy mình mệt mỏi vì nợ nần và thường xuyên mất động lực trả nợ, hãy sử dụng phương pháp này.

Trả nợ từ khoản nợ có mức lãi lớn nhất đến khoản có mức lãi nhỏ nhất (“Debt Avalanche”). Đây là cách làm về mặt toán học mà nói là hiệu quả hơn cả. Tức là bạn tấn công khoản nợ nhiều lãi nhất, cắt càng nhanh lãi thì tiền mình để ra trả nợ gốc càng nhiều. Sau khi trả được khoản lớn nhất (có thể tốn nhiều thời gian và năng lượng nhất) thì các khoản nhỏ sau cũng sẽ được trả một cách dễ dàng. Đây là cách làm rất tốt cho những ai có ý chí cao, kiểm soát tốt được bản thân, và vốn đã có thói quen quản lý tiền hiệu quả.

3. Tiết kiệm tiền cho những khoản chi tiêu NHỎ có định trước

Những khoản chi tiêu nhỏ này có thể khác nhau với từng nhu cầu và khả năng tài chính của mỗi người. Nhưng về cơ bản, nó có thể là một bộ quần áo mình rất thích mà chưa có đủ tiền mua, một bộ vé xem ca nhạc phải để dành tiền mới có được, một cái máy tính cá nhân, một chuyến du lịch ngắn ngày với bạn bè … Đây cũng là những khoản mà chúng ta dễ “vung tay quá trán” nhất, mua ngay khi muốn mà chưa chắc đã đủ tiền mặt. Bởi thế, việc chủ động tiết kiệm tiền cũng là một cách để có thêm thời gian suy nghĩ xem khoản chi tiêu đó có thực sự xứng đáng không. Có thói quen tiết kiệm tiền cho những khoản chi tiêu nhỏ sẽ tạo được hành vi tốt để kiểm soát đồng tiền.

Để bắt đầu tiết kiệm tiền cho những khoản chi tiêu nhỏ này, bạn cần phải kế hoạch khoản này vào “budget” hàng tháng (xem cách lập budget tại đây). Nếu budget đã cân đối, có đủ tiền mặt để tiêu, bạn có thể cân nhắc tiêu khoản này. Nếu chưa có đủ tiền trong budget, hãy để tiền ra riêng cho khoản này và tiết kiệm cho đến khi đủ tiền tiêu thì thôi. Đối với những khoản khó định giá (ví dụ: chuyến du lịch), hãy cố gắng nghiên cứu kỹ, thu thập đủ thông tin để định ra được áng chừng khoản cần tiêu là bao nhiêu; để an toàn, có thể budget cao hơn một chút đề phòng trường hợp cần thêm tiền.

4. Tiết kiệm tiền cho những khoản chi tiêu LỚN có định trước

Những khoản chi tiêu lớn này thường là nhà cửa, phương tiện đi lại (xe máy, ô tô), tiền học của con, chi phí du học, du lịch dài ngày… — hay tất cả những khoản cần tiết kiệm tương đối lâu dài, có thể phải trả góp (hay nói một cách khác là “mắc nợ” trả dần) để có thể sở hữu. Tất nhiên, ai cũng muốn mình có đủ tiền mặt rồi mới trả những khoản này nhưng đôi khi chờ đợi quá lâu cũng có thể khiến ta mất cơ hội tốt và phải trả nhiều hơn để có được những thứ mình cần (đặc biệt với nhà đất), bởi vậy tiết kiện tiền cho những khoản lớn này hoặc có kế hoạch để trả góp dứt điểm nhanh chóng là vô cùng quan trọng để vừa đạt được mục đích mà không quá sa lầy vào nợ nần.

Để tiết kiệm được cho những khoản này, trước hết ta cần cố gắng phân định rõ ràng giữa cái “cần” và cái “muốn”. Như chuyên gia tài chính, Suze Orman thường nói: “live below your means, but within your needs” — tạm dịch: sống dưới khả năng có thể, nhưng trong phạm vi cần thiết. Có nghĩa là, nếu khả năng tài chính của bạn vừa đủ để mua một căn nhà 1,000 mét vuông chẳng hạn, nhưng nhu cầu sử dụng thiết yếu chỉ khoảng 700 mét vuông thôi thì bạn chỉ nên mua nhà 700 mét. Tương tự, nếu bạn có thể hạ mức mong muốn cực điểm của mình là một chiếc xe hơi 1 tỷ hay một chuyến du lịch 100 triệu để xuống mức cần thiết là chiếc xe hơi 500 triệu, chuyến du lịch 50 triệu nhưng vẫn đảm bảo đủ nhu cầu cá nhân thì rất nên dừng ở mức chi nhỏ hơn này. Số tiền còn lại sẽ giúp bạn chi trả những chi phí phát sinh của khoản chi tiêu lớn và đảm bảo mình không “vung tay quá trán” chỉ vì một phút bốc đồng.

Sau khi đã xác định được số tiền hợp lý, cần thiết để cho những khoản chi lớn này, ta bắt đầu tiết kiệm bằng cách chẻ nhỏ tiền vào trong budget từng tháng. Tiết kiệm cho đến khi đủ tiền. Nếu bạn có nhu cầu chuyển đổi (bán nhà, bán xe, bán đồ đạc…) trước khi chi tiêu khoản lớn thì rất nên dùng khoảng thời gian tiết kiệm này để tiến hành dần quá trình mua bán, chuyển đổi. Nếu khoản tiền cần tiêu quá lớn, bắt buộc phải trả góp thì hãy tiết kiệm khoản tiền đặt cọc trước. Sau khi đủ tiền đặt cọc rồi, hãy tính tiền phải trả hàng tháng cùng lãi suất (tốt nhất dưới 25% thu nhập), và định được khoảng thời gian trả dứt điểm (càng ngắn càng tốt). Khi đã quyết định mua trả góp rồi, hãy tiếp tục để khoản trả nợ vào budget và làm theo các bước trả nợ (xem mục 2) để trả dứt điểm.

5. Tiết kiệm tiền để đầu tư

Tiết kiệm để đầu tư là cách để đồng tiền có thể tiếp tục kiếm thêm tiền. Nghe hai chữ “đầu tư” rất hoành tráng nhưng thực chất, đầu tư ngày nay không thực sự khó đến thế. Bạn có thể đầu tư dài hạn bằng cách mua các loại cổ phiếu, trái phiếu (chú ý ở điểm “dài hạn” chứ không phải là “lướt sóng” mua nhanh, bán vội theo thị trường), qua một thời gian dài tích cực đầu tư nhỏ vào những nguồn ổn định, khoản tiền này sẽ cho bạn lợi tức lớn. Bạn cũng có thể đầu tư bằng cách góp vốn vào những mô hình kinh doanh của người khác hoặc mở doanh nghiệp riêng cho mình. “Doanh nghiệp” nghe cũng rất hoành tráng nhưng thực tế, bạn có thể bắt đầu rất nhỏ như một hình thức kiếm thêm thu nhập, ví dụ như bán hàng online, mở trung tâm Tiếng Anh ở nhà, nhận bài dịch, làm tư vấn … cũng là một cách kinh doanh nhỏ tích cực rồi. Khi bắt đầu có vốn, có sự tự tin, có thêm ý tưởng, bạn có thể kinh doanh lớn hơn hoặc góp vốn kinh doanh nhiều mảng hơn.

Đầu tư và kinh doanh là một lĩnh vực rất cần phải có kiến thức tốt để làm được hiệu quả và môi trường đầu tư mỗi nơi mỗi khác. Do vậy, bài viết này sẽ không đi sâu vào những hình thức đầu tư cụ thể. Nhưng một cách đầu tư tốt nhất cho mảng này chính là đầu tư vào bản thân mình. Đọc thêm nhiều sách về đầu tư, về quản lý tài chính cá nhân, học hỏi thêm từ những người đi trước, áp dụng kiến thức vào thực tế nơi mình đang sống, không ngừng tìm tòi cơ hội để đặt đồng tiền mình làm ra đúng nơi, đúng chỗ… là cách tốt nhất để tự chủ, bảo vệ bản thân, và thịnh vượng về tài chính. Đầu tư vào chính bản thân mình cũng sẽ giúp ta tránh được những chiêu trò lừa đảo về kinh tế, những mánh “làm giàu nhanh” bất chính, để ta tỉnh táo, có kiến thức bước vào đầu tư, kinh doanh được vững chắc hơn.

6. Tiết kiệm tiền để “về hưu”

Sở dĩ “về hưu” được đặt trong ngoặc kép là vì khái niệm nghỉ hưu ngày nay đã rất khác. Đối với rất nhiều các cô, các bác lớn tuổi, về hưu không hẳn là hết việc mà về hưu là để vui vầy con cháu, để làm những việc mà trước đây mình chưa có cơ hội làm. Có nhiều bác còn “khởi nghiệp” khi về hưu để kinh doanh nhỏ kiếm thêm thu nhập ngoài lương hưu. Nhưng đối với những người trẻ chưa đến tuổi hưu trí, nghĩ về việc tiết kiệm để “về hưu” cũng rất quan trọng (thậm chí còn quan trọng hơn người lớn tuổi) vì bạn còn nhiều thời gian để tiết kiệm và tính toán cho tương lai sau này. Đừng nên chỉ trông vào đồng tiền bảo hiểm xã hội ít ỏi như hai cô giáo cống hiến cả đời cho trường lớp mà đến khi về hưu mới ngã ngửa ra rằng mình chỉ được nhận có 1,3 triệu lương/tháng – thật sự rất tội! Đối với những người trẻ, nếu bạn giải quyết được bài toán “về hưu”, bạn thậm chí có thể nghỉ công việc mình đang làm từ sớm và bắt đầu làm những việc mình muốn làm ngay từ bây giờ mà không phải đợi tới năm 55 hay 60 tuổi. Làn sóng “nghỉ hưu non” (early retirement) ở những người trẻ đang nổi lên mạnh mẽ từ vài năm nay ở các nước phát triển, thu hút hàng ngàn người tiết kiệm cho chi phí hàng ngày, đầu tư vào tiền hưu trí, và tính toán cho một tương lai không phải làm những công việc mà mình không còn hứng thú. (Nếu bạn quan tâm về chủ đề về hưu sớm và có thể đọc được tiếng Anh, “Mr. Money Mustache” là một blog rất thú vị về tự chủ tài chính và là một trong những blog/ tác giả tiên phong trong lĩnh vực này).

Nhưng dù bạn đã là người lớn tuổi hay vẫn còn trẻ tuổi, có mong muốn làm đến tuổi về hưu hay về hưu sớm, việc tiết kiệm cho hưu trí là điều vô cùng cần thiết. Hệ thống hưu trí ở Việt Nam hiện vẫn còn khá “bao cấp”, tức là bạn đi làm cống hiến cả đời, khi về nghỉ sẽ được nhận lương hàng tháng bằng một phần trăm nào đó mức thu nhập trước đây. Mặc dù cách làm này có thể đảm bảo được nhu cầu tối thiểu, nó không tính toán được mức độ lạm phát, chậm thay đổi theo thị trường, khó đáp ứng kịp nhu cầu của người dân, và rất dễ gây “sốc” cho những người mới về hưu khi số tiền bình thường kiếm được chênh lệch quá lớn so với khoản lương hưu ít ỏi. Những ai không có nhà cho thuê, không có doanh nghiệp, không có việc làm thêm mà chỉ trông vào lương hưu thôi thì sẽ rất chới với khi mới bắt đầu hưu trí. Ở Mỹ, nơi tôi đang sống, rất nhiều cơ quan và tổ chức có quỹ lương hưu dưới dạng đầu tư (401K hay IRA) cho phép người làm trích tiền lương hàng tháng một khoản vào những quỹ này và tự động đầu tư cho những dòng trái phiếu, cổ phiếu ổn định cho đến tuổi về hưu. Đây là một cách rất tốt để thúc đẩy người còn trong độ tuổi đi làm tiết kiệm cho tương lai của mình, để đồng tiền tự sinh ra đồng tiền, để mọi người nắm được số tiền mình sẽ có khi nghỉ làm – thay vì đợi đến khi về hưu mới ngỡ ngàng khi nhận đồng lương hưu hàng tháng.

Tuy nhiên, bạn không cần phải chờ đợi thay đổi hệ thống hưu trí nước nhà để thay đổi tương lai của mình. Hãy bắt đầu ngay khi có thể, bằng cách trích ra ít nhất 10% thu nhập của mình vào khoản đầu tư cho hưu trí. Xem đây cũng là khoản tiết kiệm đầu tư (như ở mục 5) nhưng cố gắng tìm khoản nào ổn định, lãi không cần quá cao nhưng phải ổn định, có thể đóng góp duy trì trong thời gian dài. Như vậy, khi về hưu bạn cũng sẽ có một khoản không nhỏ để đảm bảo cho tương lai. Có rất nhiều cách khác nữa để tiết kiệm và đầu tư cho hưu trí, nhưng trong khuôn khổ bài viết này, tôi chỉ mong bạn có thể bắt đầu bằng việc suy nghĩ về tương lai, tìm hiểu về chế độ hưu trí, và lập ra kế hoạch cho riêng mình trước khi quá muộn.

7. Tiết kiệm tiền để biếu, tặng, làm từ thiện

Mục cuối cùng nhưng cũng không kém phần quan trọng là khoản tiền biếu, tặng, và làm từ thiện. Trong cuộc đời, chúng ta cần phải cho đi rất nhiều, từ thăm hỏi, quà cáp hàng ngày đến cưới xin, ma chay hàng tháng; rồi phụng dưỡng cha mẹ tuổi già, giúp đỡ anh em họ hàng khi gặp khó khăn; và đặc biệt là làm từ thiện để giúp đỡ những người có hoàn cảnh thiếu may mắn hơn. Nếu bạn luôn thiếu thốn, bạn dễ nghĩ rằng mình chẳng bao giờ có đủ tiền để cho ai cả và mỗi lần phải cho đi, bạn sẽ luôn cảm thấy khó chịu. Nhưng rất nhiều nguồn tài liệu về tự chủ tài chính đều chỉ ra rằng hào phóng sẽ giúp bạn có thêm cơ hội kiếm tiền. Bởi vì cho đi là để nhận lại, nếu bạn có thể cho đi một cách vui vẻ, bạn sẽ tự tin hơn, cảm thấy cuộc sống của mình đầy đủ hơn, tích cực hơn. Từ đó, bạn dễ thu hút được mọi người, dễ tìm đến được những cơ hội tốt, và lập được nhiều mối quan hệ hiệu quả hơn. Bởi thế, rất nhiều chuyên gia tài chính khuyên nên để ra 10% thu nhập hàng tháng dành riêng cho biếu, tặng, làm từ thiện. Hãy xem đây là một khoản luôn cần có, không phải chỉ để cho người khác, mà còn cho cả chính mình.

====

Trên đây là 7 mục đích tiết kiệm tiền mà tôi nhận thấy thường gặp nhất. Tuy nhiên, tùy vào nhu cầu và hoàn cảnh cá nhân, bạn có thể có những mục đích khác và thay đổi các phương pháp viết trên đây để ứng dụng tốt nhất vào tình huống của mình.

Hy vọng bài viết này giúp ích được cho con đường tự chủ tài chính của bạn! Nếu bạn đang có mục đích nào cụ thể cho việc tiết kiệm tiền, hãy chia sẻ thêm nhé!

Nguồn: Chi Nguyễn – The Presentwriter